نگاهی بر حاشیه نشینی در شهرها و ارتباط آن با بروز آسیب های اجتماعی

به گزارش پایگاه خبری دیده بان البرز، سرهنگ سید مرتضی موسوی، معاون فرهنگی اجتماعی فرماندهی انتظامی استان البرز در یادداشتی آورده است: انسان های نخستین در دوران پارینه سنگی، میانه سنگی و نوسنگی در دل غارها، رودخانه ها و کوه ها زندگی می کردند. با پیدایش آهن در عصر حجر جوامع یکجا نشین پدید آمدند و کوچ نشینی کمتر و عصر کشاورزی شکوفا شد.

با پیدایش آهن در عصر حجر جنگ های قبیله ای رخ داد و قبایل برای گرفتن مراتع خوب کشاورزی دست به غارت قبایل زدند و رفته رفته شهرها و کشورها به وجود آمدند. با پیدایش انقلاب صنعتی روستاییان و کشاورزان برای بهرمندی از موقعیت های بهتر کاری و زندگی به شهرها مهاجرت کردند و حاشیه نشینی به دلیل درآمد کم و نداشتن پول برای خرید مسکن مناسب افراد به وجود آمد.

حاشیه نشینی از جمله مشکلات مهم موجود در شهرهاست که می تواند ارتباط مستقیمی با آسیب های اجتماعی داشته باشد و مقابله با این چالش از اهمیت بالایی برخوردار بوده و حاشیه نشینی یا پدیده سکونتگاه های غیررسمی حاصل رشد شهرنشینی و مهاجرت به شهرهاست. در این راستا به دلیل درآمد پایین کشاورزی و جذابیت های زندگی شهری مانند فرصت های شغلی، تحصیلی، بهداشت و درمان، سهولت دسترسی به خدمات اجتماعی حاشیه نشینی شکل گرفت.

در ایران حدود ۱۲ میلیون نفر حاشیه نشین وجود دارد، با این منظر که مناطق به وجود آمده از حاشیه نشینی موجب بروز مسائل و مشکلات فراوان شده است که از نظر یکی از اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، کلمه حاشیه نشینی بار منفی دارد، بنابراین بهتر است از واژه سکونتگاه های غیررسمی استفاده شود.

همچنین هر چند مناطق آلونک نشین جزئی از شهر محسوب نمی شوند اما قدمت آن ها به بیش از ۴۰ سال بر می گردد. در این مناطق کودکان به مدرسه می روند و ازدواج می کنند اما هنوز برچسب حاشیه نشین را یدک می کشند. حاشیه نشینی، زاغه نشینی، آلونک نشینی، گپر نشینی، حلبی آباد و … همگی مترادف یکدیگر هستند و به محله متداول شهری گفته می شوند.

گسترش شهرنشینی در ایران در ابتدای سلطنت رضا شاه پهلوی روند رشد صعودی را در پیش گرفت. پس از اصلاحات ارضی و در انتهای دهه ۴۰ تا میانه ۵۰ شمسی حاشیه نشینی در ایران به وقوع پیوست. در آن زمان زاغه نشینان عمدتا کشاورزانی بودند که از روستاها به حاشیه شهرهای بزرگ رانده شده بودند.

در حال حاضر محله هایی که دچار نارسایی و کمبود یا فقدان تجهیزات شهری همچون آب، برق، مدرسه، درمانگاه، وسایل حمل و نقل عمومی و مانند این ها هستند را می توان در ردیف مناطق زاغه نشین و حاشیه ای طبقه بندی کرد. معمولا حاشیه نشینی در شهرهایی که پذیرای جمعیت اضافی در بافت اصلی خود نیستند، رشد می کند و عده کثیری از مهاجران یا ساکنان در زاغه های اطراف شهرها به کارهای غیرتولیدی کشانده می شوند.

اصطلاح حاشیه ای بیشتر به گروه های جمعیتی و طبقات اجتماعی خاصی ارجاع داده می شود که با مسائل، موقعیت ها و زمینه های بزهکاری، نابرابری، عدم بهداشت، افزایش مهاجرت، تعارض، فقر و بیکاری و مسائل سیاسی و اقتصادی سروکار دارند. بر همین اساس حاشیه نشین به تمام افرادی گفته می شود که در محدوده فضایی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهر حضور و سکونت دارند اما نحوه اسکان و معیشت آن ها از جامعه شهری کاملا متمایز است و در نتیجه با جامعه شهری هماهنگ نشده اند.

حال به این موضوع می پردازیم که حاشیه نشینی موجب وارد شدن چه صدماتی بر جامعه و شهروندانش می شود. ببیشتر افرادی که به ساخت بنا در مناطق حاشیه نشین روی می آورند، در مناطق کشاورزی و باغ ها دست به این کار می زنند زیرا کاربری زمین ها غیرمسکونی و قیمت آن ها پایین است که این امر موجب تغییر کاربری اراضی زراعی در این مناطق می شود و آسیب های فراوانی را به محیط زیست وارد می کند.

با توجه به اینکه حاشیه نشینان علاقه یا قدرت پرداخت عوارض شهرداری را ندارند، دست به ساخت و سازهای غیر قانونی می زنند که این امر بر مشکلات زیستی، محیطی، بهداشتی و … دامن می زند. همچنین بیشترین مورد سرقت در محلات حاشیه نشین مشاهده می شود؛ با توجه به بیکاری و مشکلات فراوان این شهروندان و قرار گرفتن شخصیت آن ها در برابر افراد مرفه که موجب بروز حسادت در آن ها می شود، این افراد برای رسیدن به پول بیشتر دست به سرقت منزل، خودرو و انشعابات شهری می زنند.

بررسی ها نشان می دهد که بیشتر نزاعات منجر به قتل و نزاع های دست جمعی در مناطق حاشیه نشین رخ می دهد زیرا اهالی این مناطق معمولا از ایل های روستایی هستند. همچنین به علت ضعف در زیرساخت های مناطق حاشیه نشین، فاضلاب های خانگی و محلات در جوی ها و خیابان ها جاری می شود. سیستم دفع زباله مناسب نیز در این محلات وجود ندارد که این موارد از عوامل مهم ضعف بهداشتی این مناطق هستند.

ساکنین مناطق حاشیه نشینی اغلب به دلیل فقر و مشکلات اجتماعی بیشتر به اعتیاد روی می آورند که همین موضوع موجب شده آمار اعتیاد و خرید و فروش مواد مخدر در این مناطق بیشتر باشد. بیکاری در بین جوانان این محلات باعث می شود آن ها به خرید و فروش مواد مخدر روی آورند. در همین راستا مطالعات گوناگون نشان می دهد که حاشیه نشینی با جرم رابطه مستقیم و نزدیک دارد.

تنوع، تجمل و اختلاف فاحش و چشمگیر طبقات اجتماعی ساکن در شهرهای بزرگ و نیز گرانی و سنگینی هزینه های جاری زندگی موجب می شود مهاجران غیرمتخصص که درآمد آن ها کفاف مخارجشان را نمی دهد برای برآورده کردن نیازهای خود دست به هرکاری ولو غیرقانونی بزنند. در چنین مناطقی به لحاظ از بین رفتن ارزش های انسانی، انحرافات گوناگونی که پیش تر اشاره شد، رشد می کند.

حاشیه نشینی مشکلات اجتماعی موجود در شهرها را تشدید و آن ها را گسترده تر می کند. وجود حاشیه نشینان در مناطق حاشیه ای شهرها به لحاظ تقاضا برای استفاده از منابع آموزشی و پرورشی می تواند موجب افزایش فشار بر منابع موجود در این زمینه شود یا سطح بی سوادی را افزایش دهد. اختلاف سطح توسعه در زمینه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی میان شهر و روستا یکی از عوامل عمده مهاجرت روستائیان به شهرهاست که موجب بروز و گسترش پدیده حاشیه نشینی می شود.

تا زمانی که این اختلاف سطح از بین نرود، همچنان مهاجرت از روستا به شهرها و ایجاد مناطقی به نام حاشیه ادامه دارد. این عقیده که باید مناطق حاشیه نشین را تخریب کرد، قابل دفاع نیست و برای حل مسئله، رفع مشکلات موجود و کمک به کاهش آسیب های اجتماعی در سطوح خرد و کلان باید با ساماندهی حاشیه نشینی، فراهم کردن امکانات موردنیاز برای حاشیه نشینان و کم کردن فاصله و خلأ موجود بین آن ها و شهرنشینان اقدامات لازم را در این زمینه انجام داد.

انتهای پیام/